Is ‘moestuinsocialisme’ toch de eerlijke winnaar?
Op 16 december 2014 maakte de redactie van de Dikke Van Dale bekend dat ‘dagobertducktaks’ is gekozen tot woord van het jaar. In een peiling kon je kiezen uit 10 genomineerde woorden. 60.000 mensen deden dat. Het woord ‘dagobertducktaks’ kwam op de eerste plaats met 18% van de stemmen. Op de tweede plaats eindigde ‘moestuinsocialisme’ met 14% van de stemmen. Klopt deze uitslag wel?
Auteur en taalkundige Wim Daniëls vond het maar niks dat ‘dagobertducktaks’ had gewonnen. In het journaal van de NOS (het achtuurjournal van 16 december 2014) vertelde hij dat de peiling in zijn ogen niet eerlijk geweest omdat het FNV haar leden had opgeroepen om op dit woord te stemmen. Dat hadden ze gedaan. En zo won ‘dagobertducktaks’. Wim Daniels had gehoopt dat ‘moestuinsocialisme’ zou winnen. Hij had op dat woord gestemd. Dat woord was in zijn ogen de echte winnaar.
Het item in het journaal wekte toch wel erg de suggestie op dat de verkiezing niet eerlijk was verlopen. En de schuld daarvan werd gelegd bij het FNV die haar leden had opgeroepen op ‘dagobertducktaks’ te stemmen. Dat was echter niet tegen de regels.
Het werkelijke probleem lag bij de peiling zelf, die helemaal verkeerd was opgezet. Als je een goede, representatieve peiling had willen uitvoeren dan had je de steekproef netjes moeten loten uit de hele bevolking. Deze peiling was echter gebaseerd op zelfselectie. Iedereen die dat wilde, kon meedoen aan de peiling. In de praktijk betekend dit dat alleen personen meededen die de peiling zagen langskomen op het internet en het wel leuk vonden om eraan mee te doen. Dat leid niet tot een representatieve peiling. In tegendeel, er is een groot gevaar dat de peiling wordt gemanipuleerd. In het verleden hebben zich al een aantal voorbeelden van manipulatie voorgedaan.
Een al wat ouder voorbeeld, dat heel veel lijkt op de peiling van de Dikke Van Dale is de NS Publieksprijs. Ook in 2005 werd de winnaar via een online-peiling bepaald. Je kon stemmen op één van de zes genomineerde boeken, maar je kon ook zelf een boek opgeven. In totaal brachten 92.000 mensen hun stem uit. Tot verbazing van iedereen werd niet een van de genomineerde boeken tot winnaar gekozen. 72% van de stemmers koos voor de Nieuwe Bijbelvertaling. Deze uitslag was het resultaat van een campagne gevoerd door onder anderen het dagblad Trouw, de Evangelische Omroep, het Nederlands Bijbelgenootschap, de Katholieke Bijbelstichting en de Protestantse Kerk om te stemmen op de nieuwe Bijbelvertaling.
Ook bij een peiling voor de Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012 deed zich een poging tot manipulatie voor. Dit meldt het NRC op 13 september 2012. Een groep van 2500 ‘infiltranten’ probeerde zich aan te melden bij het panel van peiler Maurice de Hond. Het idee van deze groep was om zicht te presenteren als CDA-stemmer en dan langzamerhand over te gaan naar de partij 50PLUS. De actie werd ontdekt omdat er ineens wel heel veel aanmeldingen voor het panel tegelijk binnen kwamen. Het laat echter wel zien dat met een wat subtielere aanpak peilingen op basis van zelfselectie te manipuleren zijn.
Tijdens de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 werd in Amsterdam op 12 januari 2014 het Eerste Grote Lijsttrekkersdebat georganiseerd. Het Parool wilde weten hoe de lijsttrekkers het hadden gedaan en organiseerde een online-peiling. De campagneteams van twee partijen (de SP en D66) merkten dat je na het uitzetten van cookies op je computer onbeperkt kon stemmen. De hele nacht bleven ze stemmen uitbrengen op hun lijsttrekker. En dus kregen de lijsttrekkers van deze partijen veel meer stemmen dan de lijsttrekkers van de andere partijen. Toen Het Parool merkte dat de peiling een heel erg afwijkende uitslag zou gaan opleveren, werd de peiling uit de lucht gehaald. De krant beschuldigde de partijen van manipulatie van de peiling. Maar het was natuurlijk wel de krant zelf die een slechte peiling had opgezet.
De moraal van dit verhaal is dat peiling op basis van zelfselectie slecht zijn. Ze leveren steekproeven op die niet representatief zijn. En daarom is het niet mogelijk om conclusies te trekken die je kunt vertalen naar de hele populatie. Misschien moet de Dikke Van Dale maar eens nadenken over een betere opzet van de peiling.
