Geflest met peiling over statiegeld?
7 op de 10 Nederlanders vinden einde van statiegeld prima. Aldus een bericht op de website van Plastic Heroes. Plastic Heroes is een initiatief van de verpakkingsindustrie. Het is een systeem om plastic afval in te zamelen. Toch wel verrassend dat 70% van de Nederlanders geen probleem heeft met het afschaffen van het statiegeld. Uit een eerder onderzoek in 2011 was immers gebleken dat 73% van de Nederlanders juist tegen het afschaffen van statiegeld was. Wat is er aan de hand?
In 2011 deed TNS NIPO onderzoek naar de mening van de Nederlanders over het afschaffen van statiegeld. De peiling werd uitgevoerd in opdracht van de NVRD, de Koninklijke Vereniging voor Afval- en Reinigingsmanagement. Dit is een vereniging van gemeenten die verantwoordelijk zijn voor afvalbeheer. In de peiling werd expliciet gevraagd of men het afschaffen van statiegeld een goede of slechte zaak vind.
De peiling had 772 respondenten. Slechts 8% vond het een goede zaak, 73% vond het afschaffen van statiegeld een slechte zaak, 17% vond het een goede noch slechte zaak, en 2% wist het niet. De uitkomst was duidelijk: bijna driekwart van de Nederlanders wilde dat statiegeld bleef.
In 2015 werd opnieuw onderzoek gedaan. Ook dit onderzoek werd uitgevoerd door TNS NIPO. De opdrachtgever was nu een andere: het Afvalfonds Verpakkingen. Dit fonds is ingesteld door producenten en importeurs om uitvoering te geven aan hun verantwoordelijkheid om verpakkingsafval te verminderen en recyclen te bevorderen. Het Afvalfonds Verpakkingen heeft een duidelijke mening over het systeem van statiegeld. Dat moet worden afgeschaft omdat het omslachtig en duur is.
Helaas werd in de tweede peiling de vraag over het afschaffen van statiegeld uit het onderzoek van 2011 niet herhaald. Was dat wel gedaan, dan had men kunnen vaststellen of de Nederlanders van mening zijn veranderd in die vier jaar. De vraag die wel werd gesteld, was “Maakt het voor u iets uit als de statiegeldflessen in de toekomst met de overige plastic verpakkingen kunnen worden ingeleverd i.p.v. in de supermarkt?”. Van de 1035 respondenten zegt 69% dat dit niets uitmaakt, en 31% vind het wel iets uitmaken. De opdrachtgever concludeert hieruit dat 7 op de 10 Nederlanders het afschaffen van statiegeld prima vinden.
Vanuit methodologisch perspectief is deze laatste conclusie op zijn minst twijfelachtig. Het is bekend dat de formulering van de vragen in een peiling van cruciaal belang is. Kleine veranderingen in de tekst kunnen al tot grote veranderingen in antwoordpatronen leiden. Met die totaal andere vraag in 2015 is het dus goed denkbaar dat iets heel anders wordt gemeten, waardoor de gevonden verschillen niet meer kunnen worden toegeschreven aan veranderde meningen.
Waarom niet gewoon de vraag uit 2011 herhaald? Boze tongen beweren dat het Afvalfonds heeft geprobeerd met deze peiling de besluitvorming over het systeem van statiegeld te beïnvloeden. Eén van die boze tongen is Robbert van Duin. Hij is van het Recycling Netwerk en is voorstander van het behoud, en zelfs uitbreiding, van het statiegeldsysteem. Hij sprak in Radio EenVandaag op 28 april 2015 van een ‘desinformatiecampagne van bedrijven die statiegeld willen afschaffen’. Hij zegt dat de rapporten ‘gekocht’ zijn. Daarin worden ‘foute cijfers rondgestrooid om mensen een rad voor ogen te draaien’.
In het dagblad Trouw van 29 april schrijft Hans Marijnissen dat ‘de enorme verschuiving in de publieke opinie vooral wordt veroorzaakt door de vraagstelling van TNS-Nipo zelf, en de vertaling daarvan door Burson-Marsteller. Burson-Marsteller is een communicatiebureau dat door de verpakkingsindustrie is ingezet om ‘Nederland klaar te stomen voor de afschaffing van statiegeld op plastic flessen’.
De website www.joop.nl wijdt ook een artikel aan de recente peiling: ‘We worden geflest met statiegeldonderzoek’. De website vat het artikel in Trouw samen met ‘De vraagstelling is suggestief en onvolledig waardoor de uitslag ten gunste van afschaffing van statiegeld is’.
Illustrator Sandra de Haan vat al die kritiek nog eens samen in onderstaande cartoon (met toestemming overgenomen van www.sandradehaan.nl).
Dit voorbeeld laat weer eens zien dat er goede en slechte peilingen zijn. Daarom is voorzichtigheid geboden bij het interpreteren van de uitkomsten van peilingen. Al eerder is gewezen op de ‘Checklist voor peilingen’ die kan helpen het kaf van het koren te scheiden. De eerste vraag van die checklist gaat over de opdrachtgever en/of financier van het onderzoek. Er moet worden vastgesteld of die belang heeft bij bepaalde uitkomsten van de peiling. Is dat het geval, dan bestaat het risico dat de objectiviteit van het onderzoek niet is gegarandeerd. Dat lijkt bij de peiling van het Afvalfonds zeker het geval te zijn.
