PeilingPraktijken

Een steekproef voor een peiling moet bij voorkeur via loting tot stand komen. Immers, zo krijg je een representatieve peiling. Helaas gebeurt dat niet altijd. Het is meestal sneller en goedkoper om gebruik te maken van zelfselectie. Dat is niet zonder risico’s. Het is namelijk niet ondenkbaar dat groepen respondenten dan proberen de uitkomst van een peiling te manipuleren. Dat heeft zich ook voorgedaan bij een peiling naar aanleiding van het Noordelijk Lijsttrekkersdebat.

Zelfselectie betekent dat een onderzoeker zijn vragenlijst op het internet zet en vervolgens afwacht wie zich spontaan meldt voor de peiling. Iedereen kan meedoen, zelfs mensen die niet tot de doelgroep behoren. De praktijk heeft geleerd dat dit soort peilingen vaak niet representatief zijn.

Bij zelfselectie is het zelfs mogelijk dat een groep personen bewust probeert de uitkomst van een peilingen te manipuleren. Als zo’n groep maar groot genoeg is, en anderen niet op dit idee komen, dan kunnen de uitkomsten inderdaad een bepaalde kant op worden gestuurd. Een recent voorbeeld hiervan is het Noordelijk Lijsttrekkersdebat.

Dit debat werd op 8 februari 2017 door de drie noordelijke regionale omroepen (RTV Noord, Omrop Fryslân en RTV Drenthe) georganiseerd. Acht partijen deden mee aan het debat: VVD (Halbe Zijlstra), PvdA (Lodewijk Asscher), SP (Emile Roemer), CDA (Sybrand Buma), D66 (Alexander Pechtold), ChristenUnie (Gert-Jan Segers), GroenLinks (Jesse Klaver) en 50PLUS (Henk Krol).

Na afloop van het debat wilde RTV Noord weten wie het debat had gewonnen. En dus verscheen er een peiling op de website van deze omroep. In die peiling werd maar één vraag gesteld: aan wie heb je het meeste gehad in het Noordelijk Lijsttrekkersdebat? Dit is een typisch voorbeeld van een zelfselectie-peiling. Iedereen kon mee doen, ook als je niet in een van de drie noordelijke provincie woonde, en ook als je het debat helemaal niet had gezien.

De uitkomst van de peiling (zie hierboven) was verrassend. Grote winnaar was Lodewijk Asscher. Hij kreeg meer dan een kwart van de stemmen (25,6%). Dit roept de vraag op of deze peiling wel representatief was. Dat lijkt onwaarschijnlijk. Bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten in 2015 schommelde het percentage voor de PvdA tussen de 12% en 15%. Dat is aanzienlijk minder. En in de laatste anderhalf jaar komt deze partij in de peilingen niet boven de 10% uit.

Waarom dan toch zoveel stemmen voor Lodewijk Asscher. Vermoedelijk is de mogelijkheid tot zelfselectie gebruikt om de uitslag richting Asscher om te buigen. Volgens De Telegraaf van 10 februari 2017 hebben campagneteams van de PvdA de leden van de partij opgeroepen om toch maar vooral mee te doen met de peiling, en dan natuurlijk op Asscher te stemmen. Kennelijk hebben ze dat gedaan.

Dit incident laat zien wat de gevaren van zelfselectie-peilingen zijn: ze zijn niet representatief en geven daardoor een verkeerd beeld. Er zijn al eerder voorbeelden geweest van dit soort manipulatie.

Bij een peiling voor de Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012 deed zich een poging tot manipulatie voor. Die poging is beschreven door Stijn Bronzwaer in de NRC van 13 september 2012. Een groep van 2500 ‘infiltranten’ probeerde zich aan te melden bij het online panel van Maurice de Hond. Het idee van deze groep was om zich aanvankelijk te presenteren als CDA-stemmer en dan langzamerhand over te gaan naar 50PLUS. De actie werd ontdekt door Maurice de Hond omdat er ineens wel heel veel aanmeldingen tegelijk binnen kwamen. Het laat echter wel zien dat met een wat subtielere aanpak dit soort peilingen te manipuleren zijn.

Een ander voorbeeld van manipulatie deed zich voor tijdens de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 in Amsterdam. Op 12 januari 2014 werd het Eerste Grote Lijsttrekkersdebat georganiseerd. Het Parool wilde weten hoe de lijsttrekkers het hadden gedaan en organiseerde een online peiling.

De campagneteams van twee partijen (SP en D66) merkten dat je na het uitzetten van cookies op hun computer onbeperkt kon stemmen. De hele nacht bleven ze stemmen uitbrengen op hun lijsttrekker. Dus kregen de lijsttrekkers van deze partijen veel meer stemmen dan de lijsttrekkers van de andere partijen.

Toen Het Parool merkte dat de peiling een heel erg afwijkende uitslag zou gaan opleveren, werd hij uit de lucht gehaald. De krant beschuldigde de politieke partijen van manipulatie van de peiling. Het was echter wel de krant zelf die een slechte peiling (op basis van zelfselectie) had opgezet. Een iets uitgebreider verhaal is hier te vinden.

De conclusie zal duidelijk zijn: dit soort online peilingen op basis van zelfselectie zijn onbetrouwbaar, omdat ze kunnen worden gemanipuleerd.