PeilingPraktijken

Op 20 juli 2018 verscheen in diverse kranten (waaronder De Telegraaf en het Leidsch Dagblad) een bericht over de situatie bij het FNV. Het zou niet goed gaan met deze vakbond. Er is sprake van een sterke afname van het aantal leden (“FNV stroomt leeg”) en van vergrijzing (de gemiddelde leeftijd van de leden wordt steeds hoger). Daardoor zou de vakbond steeds minder representatief zijn voor de werkende bevolking. In de artikelen in De Telegraaf en het Leidsch Dagblad werd ook een grafiek opgenomen die het probleem in beeld zou moeten brengen. Dit is een slechte grafiek die niet helpt bij het overbrengen van de boodschap in het bijbehorende artikel.

Een eerste probleem is de uitbundige hoeveelheid ‘chart junk’. Dat zijn allerlei overbodige tierlantijnen die het lezen en interpreteren van de grafiek bemoeilijken. De foto van de FNV-leden werkt zeer verstorend. Chart junk moet je altijd vermijden, dus ook in deze grafiek.

Het tweede probleem is het driedimensionale karakter van de grafiek. Er zijn geen platte staven getekend maar een soort pilaren. Dit bemoeilijkt in hoge mate het aflezen van de waarden die bij de pilaren horen. Probeer het maar eens. Wat is bijvoorbeeld het percentage FNV-leden voor de leeftijdsgroep 35-45 jaar? Hoe relateer je de hoogte van de pilaar aan de horizontale roosterlijnen op de achtergrond. Wie het weet, mag het zeggen.

We weten dus niet waar de pilaren eindigen. En we weten ook niet waar die pilaren beginnen. Een blik op de grafiek lijkt te suggereren dat ze onder nul beginnen. Merkwaardig!
De schaalverdeling op de verticale as is verwarrend. De waarden op de as (van 0% tot 40%) lopen niet synchroon met de horizontale (witte) roosterlijnen. Er zijn negen lijnen en acht getallen. Hiermee zijn de roosterlijnen nutteloos geworden als middel om de hoogte van de pilaren af te aflezen.

Op de horizontale as zijn de teksten bij de assen nogal merkwaardig. De verschillende categorieën lijken elkaar te overlappen. Als je, bijvoorbeeld, 35 jaar bent, in welke categorie zit je dan? Is het ‘25-35 jaar’ of ’35-45 jaar’. De categorieën zouden niet moeten overlappen. Een beter indeling zou bijvoorbeeld zijn ’15-24 jaar’, ’25-34 jaar’, ’35-44 jaar’, enz.

Het allerbelangrijkste is natuurlijk wat er precies is afgebeeld in de grafiek. Volgens de tekst in de grafiek gaat het om het percentage FNV-leden en het percentage van de beroepsbevolking per leeftijdscategorie. Maar hoe zijn die percentages berekend? Gaat het om het percentage FNV-leden in de beroepsbevolking (er is dan gepercenteerd op de omvang van de beroepsbevolking in een categorie) of het gaat het om het percentage van het totaal aantal leden (er is dan gepercenteerd op het totaal aantal FNV-leden). Het is niet duidelijk, en het valt ook niet te herleiden uit de percentages in de categorieën omdat je die niet kunt aflezen als gevolg van de slechte vormgeving.

Bedenk wel steeds dat in de grafiek niet alle FNV-leden in de grafiek staan, want de horizontale as stopt bij 65 jaar. Gepensioneerden zijn buiten beschouwing geladen. Dat is misschien redelijk aangezien het over de beroepsbevolking gaat. Maar weet dat er meer FNV-leden zijn. Dat vermeldt de grafiek ook in een klein rood cirkeltje.

Er is een poging gedaan een betere versie van de grafiek te maken, maar dat is niet gelukt. Daarvoor heb je immers de echte cijfers nodig. Navraag bij de FNV (volgens de grafiek de bron van de gegevens) levert niets op. De FNV heeft deze cijfers niet openbaar gemaakt, en verwijst naar cijfers van het CBS over de organisatiegraad van werknemers. Die cijfers komen echter niet overeen met het beeld in de grafiek. Zo gaat de grafiek over FNV-leden en de CBS-cijfers over alle vakbonden bij elkaar. Een andere suggestie van het FNV is dat de cijfers afkomstig zijn uit interne documenten die niet openbaar worden gemaakt.

De grafiek stond ook in het Leidsch Dagblad. Benaderen van de redactie van deze krant leverde een minieme reactie op: de vraag om de gegevens is doorgestuurd naar de redactiechefs. En daarna bleef het stil.

Kortom, diverse kranten publiceren een grafiek en zijn vervolgens niet in staat de cijfers te produceren waarop de grafiek is gebaseerd. Daarmee wordt fact checken onmogelijk gemaakt. Het is niet meer mogelijk om vast te stellen of de grafiek correct is.