PeilingPraktijken

Op het Raoul Wallenbergplein in Alphen a/d Rijn staat een kunstwerk. Het heet ‘A Dark Limousine Exit’ en is gemaakt door Ernst Hazenbroek. In de zomer van 2018 besloot het gemeentebestuur dat dit kunstwerk moest worden vervangen door een ander, meer markant kunstwerk dat de identiteit van de gemeente beter weerspiegelt. De gemeente wilde de inwoners laten beslissen wat er moest gebeuren. Daarvoor deed de gemeente een peiling onder de bevolking. Het leek wel wat op een online referendum. Ook de regionale editie van het dagblad AD voerde een peiling uit. Dat was een mooie gelegenheid om twee methoden van peilen met elkaar te vergelijken.

Het huidige kunstwerk (zie hierboven) is gemaakt door Ernst Hazenbroek in 1992. Het heet ‘A Dark Limousine exit’. Dit kunstwerk zou dus weg moeten. Er waren twee voorstellen voor een nieuw kunstwerk. De eerste kandidaat was ‘De Poort’ van Luc Ticheler. Zie de eerste foto hieronder. En de tweede kandidaat was ‘Het Drieluik’ van Linda Verkaaik. Zie de tweede foto hieronder. De foto’s zijn afkomstig van de gemeente Alphen.

Uit deze drie kunstwerken moesten de inwoners dus kiezen. De gemeente deed daarvoor een online peiling onder alle inwoners van Alphen a/d Rijn. Er werd gepeild van 20 september 2018 tot en met 7 oktober 2018. Om te kunnen stemmen moest je op de website van de gemeente inloggen met je DigiD. Deze aanpak heeft het voordeel dat alleen inwoners van Alphen a/d Rijn (de doelgroep) konden stemmen. De gemeente kreeg via de DigiD, het Burgerservicenummer en de eigen bevolkingsadministratie de beschikking over het adres van de stemmers. Zo kon worden bepaald of iemand in de gemeente woonde.

Het bleek mogelijk om met een DigiD meer keren je stem uit te brengen. Raadslid Henk Goes stelde daarover een vraag in de gemeenteraad. Wethouder Leo Maat gaf toe dat dit kon, maar voegde eraan toe dat alleen de eerste stem meetelde. De overige stemmen werden handmatig verwijderd. Ik ben benieuwd hoe dit in de praktijk is gegaan.

Dus alleen inwoners van Alphen a/d Rijn konden stemmen. En ze konden maar één keer stemmen. Deze aanpak lijkt wel wat op een online referendum. Een nadeel van deze aanpak was dat stemmen niet anoniem was. De gemeente kreeg immers de beschikking over het Burgerservicenummer van de stemmers. Het was daarmee technisch mogelijk iemands stem te koppelen aan zijn of haar gegevens in de bevolkingsadministratie.

En als je geen DigiD had? Aanvankelijk was niet duidelijk of ook die mensen konden stemmen. Op 26 september meldde de gemeente in de rubriek ‘Week in Beeld’ in de huis-aan-huis bladen dat die mensen op het gemeentehuis konden stemmen. Ze moesten dan wel een identificatiebewijs meenemen. Zo kwam het Burgerservicenummer ook beschikbaar voor mensen zonder DigiD en kon de gemeente controleren of de stemmer in Alphen woonde, en niet al gestemd had.

Al met al kon iedere inwoner van Alphen a/d Rijn zijn stem uitbrengen. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat het voor inwoners zonder een DigiD een stuk lastiger was om te stemmen. Je moest er immers voor naar het gemeentehuis.

Je kunt je afvragen hoeveel inwoners van Alphen een DigiD hebben. De gemeente heeft hierover geen informatie. Volgens Logius, de overheidsorganisatie die het DigiD-systeem beheert, waren er in 2017 in Nederland ongeveer 13,5 miljoen DigiD-gebruikers. Dat zijn er heel veel, maar zeker niet iedereen. Nederland telt immers 17,2 miljoen inwoners.

Je komt in aanmerking voor een DigiD als je een Burgerservicenummer hebt. Bij je geboorte krijg je een Burgerservicenummer. Dat zou betekenen dat zelfs jonge kinderen al een DigiD zouden kunnen hebben. Wil je dat die meedoen met de peiling over het kunstwerk? Of moet er een leeftijdsgrens zijn? In een poging meer informatie hierover te krijgen, nam ik contact op met de helpdesk van DigiD. Die beantwoordde mijn vragen niet en verwees me door naar de helpdesk van Logius. En Logius verwees me terug naar DigID en naar MijnOverheid. MijnOverheid verwees mij door naar DigiD. Daarmee was de cirkel rond. Met een kluitje in het riet gestuurd!

Je kunt je afvragen in hoeverre mensen met een DigiD afwijken van mensen zonder DigiD. Om je belastingformulier in te vullen heb je een DigiD nodig. Dus mensen zonder DigiD vullen geen belastingformulier in. Dit zou de representativiteit van uitkomst van de peiling wel eens kunnen aantasten.

Hieronder staat de vraag die werd gesteld in de peiling van de gemeente Alphen. Er waren drie mogelijke antwoorden (corresponderend met de drie kunstwerken). Je moest één kunstwerk kiezen. Het was dus niet mogelijk om aan te geven dat het je niet uitmaakte. En ook was het niet mogelijk om aan te geven dat je helemaal geen kunstwerk wilt. Dit is dus een wel een beperkte vraagstelling. De onvermijdelijke uitkomst zal altijd zijn dat er een kunstwerk komt.

Op 18 september 2018 kwam de regionale editie van het AD ook met een peiling over het kunstwerk. De peiling stond op de website van het AD tot 20 september 2018. Deze peiling was een typisch voorbeeld van een 1-vraags peiling. Zie de figuur hieronder. De peiling was niet gebaseerd op een aselecte steekproef, maar op zelfselectie. Daardoor was de peiling niet representatief. In totaal deden 441 Alphenaren mee aan de peiling van het AD.

Iedereen kon meedoen met AD-peiling. Dus ook personen die niet in Alphen a/d Rijn woonden. Dit ‘vervuilt’ de steekproef. Het bleek ook mogelijk de vragenlijst meer keren in te vullen. Ik heb de vragenlijst zelf ingevuld op mijn PC, op mijn laptop, op mijn smartphone en op de computer op mijn werk. Daarmee loop je als onderzoeker een ernstig risico op manipulatie van de peiling. Het was dus onwaarschijnlijk dat dit een representatief beeld oplevert.

De vragenlijst van de AD-peiling hadt vier antwoordopties (zie hierboven). Dat is één optie meer dan de peiling van de gemeente Alphen. Inwoners die alle drie kunstwerken niet zagen zitten, konden nu ook hun mening kwijt. Met betrekking tot dit aspect was de vragenlijst van het AD dus beter.

En dan was er nog de peiling van Studio Alphen. Dat is de publieke lokale omroep van de gemeente Alphen a/d Rijn. De peiling stond vanaf 18 september één dag (24 uur) op de facebook-pagina van de omroep. De tekst op de facebook-pagina meldde dat de inwoners van Alphen konden kiezen uit drie kunstwerken (het oude en de twee nieuwe). De bezoekers van de facebook-pagina konden in de peiling echter maar kiezen uit de twee nieuwe kunstwerken. Het was niet mogelijk te kiezen voor het bestaande kunstwerk en het was ook niet mogelijk te zeggen dat je het helemaal niet uitmaakt.

In de peiling werden 256 stemmen uitgebracht. De Poort kreeg 46% van de stemmen en Drieluik kreeg 54%. De omroept merkte overigens zelf op dat dit geen goede peiling was. Hij was niet representatief. Ze zagen dit niet als een journalistiek product. Er was dan ook geen journalistieke berichtgeving over deze peiling.

De grote vraag was nu of de uitslag van de peilingen een representatief beeld gaven van de mening van de Alphenaren over het kunstwerken. Het is jammer dat de gemeente tijdens het stemproces probeerde de uitslag te beïnvloeden. Volgens wethouder Kees van Velzen was het huidige kunstwerk foeilelijk. Volgens raadslid Robert-Jan Blom kon het zo naar de oudijzerboer. En de lokale partij Nieuw Elan riep de inwoners op te kiezen voor kunstwerk De Poort.

De tabel hieronder bevat de uitkomsten van de peilingen van de gemeente en van het AD:

In de peiling van de gemeente Alphen kreeg het bestaande kunstwerk (A Dark Limousine Exit) net de meeste stemmen. Dit kunstwerk kreeg één stem meer dan Het Drieluik (358 tegen 357). Het derde kunstwerk, De Poort, kreeg de minste stemmen (341), maar de verschillen waren klein.

Het is opvallend hoeveel de peiling van het AD afwijkt van de peiling van de gemeente. In de AD-peiling krijgt het bestaande kunstwerk juist de minste stemmen (17%). Dat is maar de helft van het percentage stemmen van de gemeente-peiling. De peiling van het AD was, zoals al eerder gezegd, een slechte peiling. Het is een ‘fake poll’.

De peiling van het AD had als extra optie ‘Geen van allen’. Respondenten konden dus aangeven dat ze geen van de drie kunstwerken wilden. En dat deed bijna een kwart van de respondenten. Bij de peiling van de gemeente was die mogelijkheid er niet. Je kunt je afvragen hoe de uitslag zou zijn geweest als die mogelijkheid er wel was geweest.

Gelukkig kunnen we vaststellen dat de beïnvloeding van de gemeente geen effect heeft gehad. De negatieve opmerkingen van wethouder Kees van Velzen en raadslid Robert-Jan Blom over het bestaande kunstwerk hebben niet geholpen. In tegendeel, A Dark Limousine Exit kreeg juist de meeste stemmen. Ook de oproep van Nieuw Elan om op De Poort te stemmen had geen effect. Dat kunstwerk kreeg in de peiling van de gemeente juist de minste stemmen. De burgers van Alphen zijn kennelijk mondige burgers die zich niet laten sturen.