Hoe hard stijgt het aantal verslaafden aan zware pijnstillers?

Het aantal Nederlanders dat verslaafd is aan zware pijnstillers en daarvoor terechtkomt in een afkickkliniek, is in de periode van 2012 tot 2018 verdrievoudigd. De trend lijkt zich ook dit jaar verder door te zetten: in de eerste helft van 2019 zijn 252 verslaafden aangemeld. Dit blijkt uit een ‘rondgang’ van NRC op 28 juli 2019. Ook het tv-programma EenVandaag (van 29 juli 2019) besteedt aandacht aan dit probleem. Op de website van het programma staat een grafiek met het aantal verslaafden in afkickklinieken. Met die grafiek is het een en ander mis.

De cijfers zijn gebaseerd op een rondgang langs vijf klinieken van verslavingsorganisaties. Maar wat is een ‘rondgang’? Het is geen wetenschappelijke term. Geven die vijf klinieken een representatief beeld van alle klinieken? Volgens het artikel in NRC zijn 25 verslavingsorganisaties benaderd. Sommige organisaties konden niet de juiste cijfers leveren. Andere organisaties reageerden niet op het verzoek om mee te doen aan het onderzoek. Zo bleven uiteindelijke maar vijf verslavingsorganisaties over. Er is geen enkele garantie dat deze vijf organisaties representatief zijn.

En dan de grafiek op de website van EenVandaag. Hij is hierboven gereproduceerd. Het zou een staafdiagram moeten zijn die de stijging in beeld brengt in de vorm van staven. In plaats daarvan zijn groepen vage poppetjes genomen. Daardoor is het lastig de verschillende jaren met elkaar te vergelijken en de juiste verhoudingen te bepalen.

Een bijkomend probleem is dat het cijfer voor 2019 op slechts een half jaar gebaseerd is. Daardoor is dat cijfer (252) niet vergelijkbaar met de cijfers van voorgaande jaren (292 en 93). Voor een betere vergelijkbaarheid zou je kunnen proberen het cijfer voor het hele jaar te schatten.

Dan is er nog iets mis met de horizontale as van de grafiek. De ruimte tussen 2012 en 2018 (een periode van zes jaar) is even groot als de ruimte tussen 2018 en 2019 (een periode van één jaar). Dat geeft een verkeerd beeld van de trend. Het is beter om de tussenliggende jaren ook te laten zien. Dat plaatst de cijfers in de juiste context.

De grafiek van EenVandaag bevat ook nog vijf huisjes. De functie hiervan is onduidelijk. Wellicht duiden ze de verslavingsorganisaties aan die hebben meegedaan aan de rondgang. Uitleg ontbreekt.

In de grafiek hieronder zijn de genoemde zaken zoveel mogelijk gerepareerd. Er is een simpel staafdiagram gemaakt waarin de staven de aantallen verslaafden weerspiegelen. De ontbrekende jaren 2013 t/m 2017 zijn opgenomen in de grafiek. Het is niet duidelijk of er geen cijfers beschikbaar waren voor die periode, of dat er geen verslaafden waren. Het probleem van het cijfer voor 2019 is opgelost door het cijfer voor het tweede halfjaar te schatten. Er is veronderstelt dat er in het hele jaar twee keer zoveel verslaafden zijn als in het eerste half jaar.

Met deze aangepaste grafiek krijg je een beter (‘eerlijker’) beeld van de ontwikkeling van het aantal verslaafden in afkickklinieken. Dat is immers het doel van grafieken: het beeld brengen van de boodschap die in de cijfers zit.