PeilingPraktijken

Op 9 januari 2020 zat er in het NOS-journaal van 20:00 uur een onderwerp over illegaal wapenbezit bij jongeren. Aanleiding was de bezorgdheid van de politie over de toename van het aantal steekpartijen met jonge daders en vaak ook jonge slachtoffers. Tijdens het nieuwsitem werd op TV een grafiek getoond met de ontwikkeling van het illegaal wapenbezit in de jaren van 2016 tot en met 2019. Er lijkt inderdaad sprake te zijn van een snelle stijging. Maar klopt dat wel? Tijd voor een andere analyse.

De grafiek in het NOS-journaal heeft een aantal tekortkomingen. In de eerste plaats is het onduidelijk wat de verticale as precies voorstelt. De as zelf is niet getekend. Er zijn dus ook geen maatstreepjes (ticks). Dat maakt het lastig om met het oog waarden af te lezen. Verder heeft de grafiek last van ‘chart junk’. Dat zijn allerlei ‘toeters en bellen’ die de grafiek versieren, maar verder niet bijdragen aan het communiceren van de statistische boodschap in de gegevens. De foto met wapens op de achtergrond is een vorm van chart junk.

In de grafiek doet zich het probleem voor dat de verticale as niet bij 0 begint (maar bij 250). Hierdoor ziet de stijging van de cijfers er veel spectaculairder uit dan hij in werkelijkheid is. Voor een realistischer beeld is het beter om de as bij 0 te laten beginnen.

Het is ook niet duidelijk welke variabele er op die verticale as is afgezet. Als je goed oplet dan kun je Presentator Rob Trip horen zeggen dat het gaat om het aantal zaken over illegaal wapenbezit door jongeren die zijn aangemeld bij Bureau Halt. Het gaat dus niet om het totaal aantal jongeren dat een illegaal wapen heeft. Om verwarring te voorkomen is het beter om dit wat duidelijker in de grafiek aan te geven.

Op de website van de NOS staat ook een verhaal over illegaal wapenbezit van jongeren. En ook daarin staat een grafiek. Zie hieronder. Die grafiek ziet er een stuk beter uit. De variabele op de verticale as is nu benoemd. En er zijn roosterlijnen toegevoegd die helpen bij het aflezen van de grafiek. De chart junk is voor het grootste deel verdwenen. Deze grafiek lijdt echter nog steeds aan het euvel dat de verticale as niet bij 0 begint.

Wat opvalt is dat de grafiek in het journaal gaat over de periode 2016-2019, terwijl de grafiek op de website al begin in 2014. Dat is dus een periode van zes jaar in plaats van vier jaar.

Het is goed om een langere periode te nemen. Daardoor kun je de cijfers beter in hun context bekijken. Het valt, bijvoorbeeld, op in de tweede grafiek dat er van 2014 tot en met 2016 een daling van de cijfers is geweest. Het lijkt interessant te onderzoeken waarom er eerst sprake was van een daling (tot 2016) en daarna van een stijging. Bij de grafiek in het journaal is dit verschijnsel niet zichtbaar. Dat zou kunnen leiden tot verkeerde conclusies.

De grafiek hieronder is een gerepareerde versie van de grafiek op de NOS-website. Het is een alledaags staafdiagram. De belangrijkste verbetering is nu dat de verticale as bij 0 begint. Er is nu sprake van een realistischer beeld met een lichte daling, gevolgd door een matige stijging.

Grafieken zijn een belangrijk en nuttig hulpmiddel om het verloop van verschijnselen in de tijd te tonen. De ontwerper van de grafiek moet zich echter wel aan een aantal richtlijnen houden. Zo niet, dan kunnen gebruikers makkelijk op het verkeerde been worden gezet.