PeilingPraktijken

Is er verband tussen de activiteit van pollen in de lucht en het Coronavirus? Dat onderzochten Martijn Hoogeveen (Open Universiteit), Eric van Gorp (Erasmus MC) en Ellen Hoogeveen (Jeroen Bosch Ziekenhuis). Ze vroegen zich af of het Coronavirus zich gedraagt als een seizoensgebonden virus zoals griep. En hun antwoord was ‘ja’. Die griepachtige zieken verdwijnen naarmate de activiteiten van allergene pollen toenemen. In het Leidsch Dagblad van zaterdag 17 oktober stond een uitgebreid artikel over dit onderzoek. Daarin stond een grote grafiek waarin het verloop in de tijd van het aantal griepachtige verschijnselen (inclusief Corona) en de concentraties pollen werd getoond. Over die grafiek kunnen we nog wel wat opmerkingen maken.

De grafiek volgt twee verschijnselen in de tijd (van week 10 in 2016 tot week 10 in 2020). De rode lijn is het aantal griepachtige verschijnselen (inclusief Corona) per 100.000 inwoners. De groene lijn is de concentratie van pollen in de lucht. In beide gevallen zijn er pieken (omstreeks week 10) en dalen (omstreeks week 33). Deze grafiek lijkt te suggereren dat er sprake is van een causaal verband: de toename van de pollenconcentratie leidt tot een toename van het aantal griepachtige verschijnselen. Dit is een voorbarige conclusie. Wees voorzichtig! Je kunt met een grafiek als hierboven wel samenhang aantonen, maar het leggen van een causaal verband vergt veel meer onderzoek. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat er nog een heel andere verschijnsel is dat zowel het aantal griepachtige verschijnselen als de pollenconcentratie beïnvloed.

Er zijn heel veel voorbeelden van grafieken waarin het verloop van twee verschijnselen in de loop van de tijd wordt getoond en het lijkt of het ene verschijnsel het andere veroorzaakt. Het boekje ‘Spurious Correlations’ van Tyler Vigen staat er vol mee.

Een ander bekend voorbeeld van de sterke samenhang (door de jaren heen) van het aantal ooievaars in Zuid-Zweden en het aantal geboortes van kinderen in dit deel van het land. Het bleek dat als er meer ooievaars waren, er dan ook meer baby’s werden geboren. Andersom betekende minder ooievaars ook minder baby’s. Dus is het dan toch waar van die ooievaars? Nee, er bleek een logische verklaring te zijn voor de sterke correlatie. Er was namelijk nog een derde variabele die een rol speelde, en dat was de temperatuur in het voorjaar. Beide variabelen werden hierdoor beïnvloed: mooi weer betekende meer ooievaars en ook meer baby’s.

Er valt nog wel wat meer aan te merken op de grafiek. Zo ontbreken de verticale as met de bijbehorende maatstreepjes en waarden. Wat is er precies afgezet op deze as? En wat is de meeteenheid? De beide verschijnselen hebben vast hun eigen schaalverdeling. Hoe verhouden die zich dan tot elkaar? En is het redelijk om de piek in de rode lijn even groot te maken als de piek in de groene lijn?

Verder is er in de grafiek sprake van hinderlijke ‘chart junk’. Dit zijn overbodige toeters en bellen. Het gaat om de twee foto’s van het winkelend publiek in Amsterdam en Rotterdam. Ze zijn hinderlijk bij het bekijken van de grafiek. Ze leiden af en dragen daarom niet bij aan een correcte interpretatie van de grafiek.

Het is duidelijk dat dit interessante onderzoek een betere grafiek verdient en dat je voorzichtig moet zijn met het trekken van conclusies. Een van de onderzoekers, Eric van Gorp, legt in het artikel ook uit dat er hooguit sprake is samenhang en dat voor het aantonen van een oorzakelijk verband meer onderzoek nodig is.