PeilingPraktijken

In de aanloop naar de verkiezingen van 17 maart 2021 was er in de media veel aandacht voor de politieke partijen en hun programma’s. Nieuwsuur kwam met een reeks thema-uitzendingen rondom de 13 grootste partijen. Op 2 maart was Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren aan de beurt. Tijdens het gesprek toonde presentator Mariëlle Tweebeeke onderstaande grafiek. Er is van alles mis met deze grafiek. Waarom zo’n onzinnig cirkeldiagram (of eigenlijk donut-diagram), terwijl een staafdiagram (of een dotplot) veel beter is?

Met de grafiek wilde Mariëlle Tweebeeke laten zien dat relatief veel stemmers op de PvdD tegen corona-vaccinatie zijn (21%). Dat lukte nog wel, maar verder was het bijzonder lastig om de grafiek goed te interpreteren. Hier zijn een aantal tekortkomingen.

In de eerste plaats is ten onrechte een cirkeldiagram gebruikt. Het is eigenlijk geen cirkeldiagram, maar een donut-diagram (vanwege het gat in het midden). Een cirkeldiagram is bedoeld om te laten zien dat verschillende componenten optellen tot 100%. Dat is hier helemaal niet het geval. De percentages tegenstanders per partij tellen helemaal niet op tot 100%. Door een cirkeldiagram te gebruiken, komt de ontwerper van de grafiek in de problemen: als hij de percentages optelt, komt hij uit op 61,2%. Hij mist dus nog 38,8%. Dat is de witte sector. Geen idee waar die witte 38,8% voor staat en waar hij op slaat.

In de tweede plaats staan in de grafiek niet alle 13 grootste partijen. Het lijkt erop dat alleen linkse partijen in de grafiek staan. Hoe zit het dan met de scores voor de rechts partijen? Die informatie heb je nodig om het percentage voor de PvdD in de juiste context te kunnen plaatsen.

In de derde plaats zijn de notaties voor de percentages nogal slordig. Bij de PvdA staat er helemaal geen % bij en bij de andere partijen wel. Het is ook onevenwichtig dat sommige percentages (PvdA, GL, SP) wel een decimaal achter de komma hebben en ander niet (gemiddelde voor Nederland en PvdD). Met die decimaal achter de komma suggereer je een precisie die er niet is. De gegevens zijn afkomstig uit een onderzoek van Ipsos met een steekproefomvang van ruim 3000. En dus hebben de uitkomsten onzekerheidsmarges. Je kunt je daarom afvragen of het er een ‘echt’ verschil is tussen GL en SP of dat dit slechts ruis van de steekproef is.

In de vierde plaats moet je opletten met het gebruik van kleuren. Om de verschillende sectoren van elkaar te kunnen onderscheiden, moet je verschillende kleuren gebruiken. En die kleuren moeten allemaal even fel zijn. Het helpt dan niet echt dat de sectoren van de PvdA en de SP dezelfde kleur hebben gekregen.

Het is dus een slecht idee om in deze situatie een cirkeldiagram (of donut-diagram) te gebruiken. Er is gelukkig een uitstekend alternatief en dat is het staafdiagram. In de grafiek hieronder staat een staafdiagram voor de gegevens uit het bovenstaande cirkeldiagram. Deze grafiek werd door @TestTestTessa op Twitter gezet. De rare witte sector is verdwenen en het is goed te zien dat het percentage tegenstanders van vaccinatie voor de PvdD het grootst is. En ook is makkelijk te zien dat het percentage voor de PvdD groter is dan het landelijk gemiddelde.

In de grafiek heeft elke staaf zijn eigen kleur (de kleur van de bijbehorende partij) gekregen. Maar die verschillende kleuren zijn niet echt nodig. Je zou ook de staven allemaal dezelfde kleur kunnen geven. Dan kun je nog steeds de verschillende partijen van elkaar onderscheiden.

Je kunt het staafdiagram hierboven nog wel wat verbeteren. Dan krijg je het onderstaande staafdiagram. Het belangrijkste verschil is dat de staven nu horizontaal zijn getekend. Je krijgt dan meer ruimte om teksten op te nemen in de grafiek. Je voorkomt daarmee dat (zoals bij bovenstaand staafdiagram) de teksten schots en scheef komen te staan en daardoor lastiger te lezen zijn.

Er is nog een derde manier om deze informatie in een grafiek weer te geven. Een dat is de dotplot. Al in 1984 deed William Cleveland onderzoek naar de beste manier om dit soort informatie grafisch weer te geven. Het ging hem om het vinden van een vorm waarin je de informatie simpel en goed kunt interpreteren. Hij kwam tot de conclusie dat je dit het beste kon doen met een dotplot.

Hieronder staat een voorbeeld van een dotplot. Daarin staan weer dezelfde gegevens over tegenstanders van vaccinatie. Er is een stippellijn voor elke partij. De positie van een gekleurde cirkels op de lijnen geven de waardes voor de corresponderende categorieën aan. Uit het onderzoek van Cleveland bleek dat de dotplot vooral effectief is als er veel categorieën zijn.

Ik heb het al eerder gezegd: misschien is het een goed idee om bij het maken van grafieken niet altijd te kiezen voor een cirkeldiagram, maar eens wat vaker een staafdiagram of een dotplot te gebruiken.