Waarom toch een cirkeldiagram?
Experts op het terrein van grafieken adviseren vaak om geen cirkeldiagrammen te gebruiken, maar de voorkeur te geven aan staafdiagrammen. Cirkeldiagrammen zien er weliswaar zo op het oog leuk uit, maar het is lang niet altijd eenvoudig om de juiste boodschap in de cijfers te zien. In het Leidsch Dagblad van 6 januari 2022 stond een cirkeldiagram dat niet heel slecht was, maar toch wel enige tekortkomingen had. Met een staafdiagram heb je deze problemen niet.
De krant bevatte een artikel over de coronavaccinaties. Het was op deze datum (6 januari 2022) precies een jaar geleden dat de vaccinatiecampagne in Nederland begon en de eerste Nederlander een ‘prik’ kreeg. Het artikel gebruikt de uitkomsten van het Lifelines Corona-onderzoek. Dit is een peiling onder 23.000 inwoners in Noord-Nederland (Groningen, Fryslân, Drenthe). In de peiling werd aan de respondenten gevraagd of ze gevaccineerd waren. En als ze niet gevaccineerd waren, werd gevraagd wat de reden daarvan was. Van de antwoorden op deze vraag werd een cirkeldiagram gemaakt. Zie de grafiek hierboven.
De grafiek is gebaseerd op de antwoorden van de niet-gevaccineerde respondenten. Er staat nergens vermeld hoeveel dit er zijn. Aangezien er in totaal 23.000 respondenten waren, en het percentage gevaccineerden in de peiling gelijk was aan 94%, moet het percentage niet-gevaccineerden gelijk zijn aan 6%. Dat komt overeen met 1380 niet-gevaccineerden. Deze steekproef was dus niet erg groot. Je moet daarom rekening houden met onzekerheidsmarges. Dat is niet gebeurd in het artikel in het Leidsch Dagblad. Bedenk dus dat de percentages in de grafiek niet hard zijn.
Het cirkeldiagram brengt de verschillende redenen in beeld waarom de respondenten niet gevaccineerd zijn. Er zijn 9 verschillende redenen en dus 9 sectoren. Dit flinke aantal sectoren maakt het lastig om de grafiek goed te interpreteren. Deskundigen raden aan je bij een cirkeldiagram te beperken tot hooguit 6 sectoren.
Het is een goede gewoonte om bovenaan te beginnen met het vullen van de cirkel van het cirkeldiagram. Om ’12 uur’ dus. Daarna volgen de andere sectoren met de wijzers van de klok mee. Dat is hier helaas niet gebeurd. Het is eigenlijk helemaal niet duidelijk hoe men te werk is gegaan bij het vullen.
Als de verschillende sectoren categorieën voorstellen zonder natuurlijke ordening, dan moeten al die sectoren verschillende kleuren krijgen. En de ene kleur mag niet feller zijn dan de andere kleur. Hebben de categorieën wel een natuurlijke ordening, dan moet je verschillende tinten van dezelfde kleur gebruiken (van licht naar donker of van donker naar licht. Het cirkeldiagram hierboven is verwarrend, want er is maar één kleur gebruikt, terwijl de verschillende redenen van niet-vaccinatie juist geen natuurlijke volgorde hebben. Het feit dat bijna dezelfde tint is gebruikt voor meer sectoren, helpt ook niet echt.
In welke volgorde zet je de sectoren in de cirkel? Vaak worden de sectoren geordend in afnemende grootte. Daardoor is het eenvoudiger om omvang de sectoren onderling te vergelijken.
Het is goed voor de leesbaarheid van het cirkeldiagram dat omschrijvingen en percentages dicht bij de bijbehorende sectoren staan. Helaas is dit hier niet het geval. Er zijn teveel sectoren en de omschrijvingen zijn te lang. Om dit op te lossen zijn alle omschrijvingen in een lijstje naast de cirkel gezet. En vervolgens zijn ze met de sectoren verbonden door ‘kronkellijntjes’. Dit bevordert de leesbaarheid niet. Een andere aanpak is het plaatsen van een legenda naast de cirkel. Aangezien de verschillende tinten blauw moeilijk uit elkaar zijn te houden, is dit ook geen oplossing.
Het cirkeldiagram van het Leidsch Dagblad is niet heel slecht, maar het heeft toch wel een aantal tekortkomingen. Daarom is het beter een staafdiagram te gebruiken. Een voorbeeld van een dergelijk staafdiagram staat hieronder.
Bij een staafdiagram heb je geen problemen met het kiezen van kleuren. Je kunt alle staven dezelfde kleur geven. Het is gebruikelijk om de staven van elkaar te scheiden door wat tussenruimte.
De staven zijn hier horizontaal getekend. Je kunt ze eventueel ook verticaal tekenen, maar dan heb je minder ruimte voor de teksten.
De staven zijn geordend van groot naar klein. Zo kun je eenvoudige de kleinste en de grootste staaf terugvinden.
De percentages op de horizontale as zijn voorzien van een verklarende tekst. Er is verondersteld dat het bij het percentages gaat om het percentage niet-gevaccineerden.
Het cirkeldiagram ziet er misschien wat aantrekkelijker uit (met al die tinten blauw) dan het staafdiagram. Het staafdiagram is inderdaad wel wat saaier, maar het is echter wat makkelijker leesbaar dan het cirkeldiagram. Daarom zou het staafdiagram de voorkeur moeten krijgen.
